ماش و کدب ،کشاورزی غالب در روستاهای دشتیاری
این نوع کشت،کشتی دیمی می باشدکه وابسته به باران های فصلی است، در این نوع کشت،کشاورزان فقط برای خودکفایی خود دست به کشاورزی می زنند و به دلیل دیمی بودن آن ممکن است در بعضی از سالها زمین ها زیر کشت نروند،و در مقابل در بعضی از سالها ممکن است زمین ها چندین بار زیر کشت بروند.
اصول این گونه کشاورزی ایجاد بندهای خاکی بصورت چند هکتاری که یک راه ورودی آب(جو)از سمت رودخانه اصلی دارد،که در صورت بارش باران و جاری شدن آب ازسرزمین های مرتفع کوهستانی به سمت سرزمین های پست کشاورزی،آب از آن جوها وارد منطقه مورد نظر کشاورزی(مزرعه) می شود،که در بلوچستان جنوبی به دگارdhagarمعروف می باشد،که در اغلب موارددر گوشه ای از این دگارهامنطقه گودتری را بنام "هوتگ"برای ذخیره آب مصرفی روستا در کنار دگار ایجاد می کنند. بعد از خشکسالی های پی در پی آب گیری هوتگ نسبت به دگار در اولویت بالاتری قرار می گیرد.
بعد از اینکه دگار پر از آب شد اهالی روستا و صاحبان دگار برای جلوگیری از بازگشت آب از جوی ورودی،آن را می بندد(تا آب از آن خارج نشود).که به این عمل پر بندpor band می گویند.و بعد از آن مراقبت ازبندها را در کار خود قرار می دهند تا مبادا سوراخی در این بندهای خاکی ایجاد شود و نهایتاً باعث شکستن بندها و خروج آب دگار و از دست رفتن زحمت ها بشود که اگر بندی بشکند در اینصورت دهقان نمی تواند تمام آن را زیر کشت ببرد،چون زمین سیراب نشده و نمی تواند محصولی را به بار آورد.
بعداز اینکه مراحل گذشته با موفقیت تمام شد کشاورزان حدوداً20روز تا یک ماه صبر می کنند تا آب دگار خشک شود،طوری که بتوان روی آن شخم زد(یعنی سطح زمین خشک و لایه زیرین آن هنوز حالت گِلی داشته باشد). بعد از خشک شدن دگار مرحله –لدجنی-lad jani فرا می رسد،که عبارتست از بریدن و جمع کردن علفهای ناخواسته و درختان کوچک مزاحم شخم زدن و آتش زدن آنها.بعد از اینکه دگار کاملاً آماده شخم زنی شود،کشاورز با تراکتور یا گاهاً با گاو(شیوه ی سنتی) اقدام به شخم زدن زمین می نماید. که در این مورد،یعنی کاشت کدب و ماش که معمول ترین نوع کشاورزی بصورت دیمی در روستاهای دشتیاری می باشد،ابتدا بذرهای کدب و ماش را به نسبت 2به1 باهم مخلوط می کنند[1]و سپس بعداز آن اگر شخم زنی با تراکتور انجام شود یک نفر در مسیری طولی جلوتر از تراکتور حرکت می کندو بذر ها را با توازن خاصی روی زمین می پاشد.(که این کار را معمولاً افراد باتجربه ای که بتواند بذرها را بصورت متوازن برروی زمین بپاشد تا در همه ی محدوده مورد نظر کشت بذرها بطور مساوی پراکنده شوند)و پشت سر این فرد، تراکتور زمین را شخم می زند و معمولاًچوبی تنومند و با سطح صافی پشت تراکتور می بندند که «مرزن» نام دارد و کار آن خرد کردن خاک های توده ای و صاف کردن سطح شخم زده شده می باشد.
درصورتی که کار شخم زدن با گاو(شیوه ی سنتی )انجام گیرد،کشاورز دو گاو را در کنار هم قرار می دهد و یک چوب را روی گردن هردو گاو می بندد،که به آن جُگjogمیگویند و یک چوب دیگر بصورت موازی با گاوها و بین آنها روی جگ گذاشته می شود که به آن –شتنگ-shatang می گویند که انتهای دیگر آن به چوب دیگری وصل می شود که به آن ننگارnangar می گویند،قسمت پایین ننگار تیز بوده و یک شی فلزی تیزی بر روی آن نصب شده است تاخاک را بشکافد،قسمت بالای ننگار دستگیره ای دارد تا دهقان آن را با دست بگیرد.در قسمت جلوی ننگار یک قیف درازی وجود دارد که از برگ درخت خرما درست شده است که به آن –کپاتگ-kapatag می گویند. دهقان بذرها را که در داخل سبدی به کمرش بسته است به داخل آن می ریزد تا دقیقاً اندکی جلوتر از ننگار و محل شکافتن زمین به روی زمین بریزد وبا اِعمال شخم، بذرها بصورت متوازن و خطهای طولی در داخل خاک فرو بروند.
بعد از گذشت حدوداً 2 الی 3 هفته از شخم زدن زمین،بذرها جوانه می زنند،از این مرحله به بعد کشاورزان شدیداٌ مراقب هستند تا دام ها وارد دگار نشوند و باعث نابود شدن گیاهان تازه جوانه زده نشوند و بعد از اینکه کدب ها و ماش ها تقریباً بزرگ شده و برگ در می آورند، کشاورزان وارد دگار شده و علف های زائد را می برند و از بین می برند(به این عمل-پاچ-pach می گویند)،تا کشت آنها بهتر و با کیفیت تر باشد و با گذشتن تقریباً 2 تا 3 ماه از شخم زدن و با خشک شدن خوشه ها، ابتدا خوشه چینی آغاز می شود، که در آن کشاورزان خوشه های خشک شده را پیدا می کنند و آنها را می چینند و آن دسته از خوشه هایی را که هنوز خشک نشده اند را نمی چینند تا به مرحله خشکی برسند،با خشک شدن همه خوشه ها و چیدن آنها، نوبت به بریدن تنه(ساقه)کدب ها می رسد،طوری آنها را می برند تا به ریشه آنها آسیبی نرسد تا آنها در مرحله بعدی رشد خود از محل بریده شده دوباره رشذ کنند-که در این حالت(رشد دوباره) به آنها (تیجار)Tyjar گفته می شود-وهنگامی کدب ها را می برندو آنها را به صورت طولی در کنار هم قرار می دهند تا خشک شوند که این عمل کِّرو کردن(Kero) می گویند و بعد از 3-2 روز که کدب ها خشک شدند آنها را در دسته های مساوی می بندند که به هر بسته یک –سر-کاه گفته می شود که بعد از جمع کردن آنها،آنها را با ما شین برای انبار و ذخیره کردن به مکانی به نام کاهدان که در بالای درختان می باشد انتقال می دهند، علاوه بر کاهدان مکان ذخیره ای دیگری وجود دارد که برخلاف کاهدان در روزی زمین قرار دارد،در نقطه ای مرتفع تر که در صورت جاری شدن آب ،آسیبی به این مکان نرسد و سر های کدب را بصورت مخروطی روی هم قرار می دهند تا در صورت بارش باران آب در روی آنها باقی نماند و به پایین هدایت شود و کاهها را خیس نکند-که به این شیوه ی ذخیره کدب گنجیGanji می گویند.از کدب های ذخیره شده در سالهای خشکسالی و اغلب زمستانها بعنوان علوفه دام هایشان استفاده می کنند.همچنین بعضاً دیده شده که کشاورزان مناطق اطراف با محصولات مختص منطقه خود به نزد این کشاورزان آمده و از آنهاکدب می گیرند و در مقابل به آنها از محصولات خودشان که مرکبات،خرما،گندم و ... باشند، می دهند.
بعد از گذشت حدوداً 15 روز بعد از بریدن کدب ها (زمانی که در دگار فقط بوته های ماش مشاهده می شود) کشاورزان عملیات ماش چینی را شروع می کنند،که در این هنگام غلاف دانه های ماش کاملاً خشکیده و از رنگ سبز به رنگ قهوه ای در آمده است،در این مرحله بوته ماش را از ریشه در می آورند و آنها را در دسته های مشخصی جمع آوری می کنند تا کاملاً خشک شوند و بعد از خشک شدن کامل آنها ،آنها را با شتر یا تراکتور و... حمل کرده و به مکانی به نام جوهان می برند-جوهان مکانی است که در آنجا بوته ها و سایر محصولات را خرمن می کنند-سپس آنها را مدتی در آنجا پهن می کنند تا کاملاً خشک شوند و سپس در روزی که هوا خشک باشد و باد در حال وزریدن باشد،آنها را با تراکتور یا گاو می کوبند(این کار با توجه به شرایط محیطی مورد نیاز بایستی در بعد از ظهر ها انجام شود)،در صورتی که خرمن کوبی با گاو انجام شود در این صورت در مرکز بوته های پهن شده چوب دراز و قوی را در خاک فرو می کنند،سپس بسته به اندازه جوهان از5-2گاو که دهانشان بسته شده تا بوته های ماش را نخورند به دور چوب می چرخانند تا عمل خرمن کوبی انجام شود،سپس بعد از خرمن کوبی گاوها را از آنجا خارج می کنند و اجزای درشت بوته ها-دالdhal- را ازآن جدا می کنند و سپس شخص خرمن کوب طوری می ایستد تا باد از یک پهلویش بسمت پهلوی دیگرش بوزد(عمود بر جهت وزیدن باد) و اجزای باقی مانده بوته ها(پُگ-pog) همراه با دانه های ماش از ارتفاع بالاتر از قد خودش طوری رها می کند که پگ ها(که سبک تر از دانه های ماش هستند) از دانه های ماش جدا شده و بدین ترتیب ماش ها جمع آوری شده را در سبد های بزرگی به نام-کُمبُر-kombor- قرار می دهند در جاهای خاصی انبار می کنند که معمولاً برای مصرف خانواده خودشان می باشد(کشاورز در صورت داشتن شریک قبل از انبار کردن محصول آنها را با نسبت قرارداد شده قبلی با شرکا تقسیم می کند). همچنین اگر کسی در هنگام خرمن کوبی ازکشاورز ماش درخواست کند،او در حد مقدور و با توجه به حجم محصول برداشت شده قسمتی را به او نیز می دهد(این عمل-چنکوک-chankok- نام دارد).در صورتی که حجم برداشت شده از ماش زیاد باشد ،کشاورز مازاد مصرف خانواده اش را به بازار عرضه می کند.البته بخشی از ماش ها را برای کاشتن در مرحله بعدی نزد خود نگه می دارند.
از سوی دیگر،دانه های کدب(سُورو-suru) را ازخوشه های کدب به همین شیوه جدا می کنند و آنها را برای مصارفی نظیر:علوفه دام ها،آسیاب کردن و تبدیل به نوعی آرد و نگهداشتن برای کاشتن در دوره های بعدی و .... مورد استفاده قرار می دهند.
بعد از اینکه کدب مرحله اول(مادر) از دگار چیده شد.با توجه به اینکه از ریشه درآورده نشده انده پس مرحله بعد رشد آن(تیجار) شروع می شود که در این مرحله معمولاً قبل از اینکه کدب ها بزرگ شوند و به مرحله خوشه برسند از سوی کشاورز چیده می شوند و اغلب فقط بعنوان علوفه دام هایشان از آن استفاده می کنند ودر این مرحله کدب هاکیفیت مرحله قبلی(مرحله مادر) را ندارند.
بعد از بریدن آنها(تیجارها)،وقتی که دگار کاملاً خالی شد،ابتدا دهقان صاحب دگار دام هایش را به دگار می آورد تا از علف های محدود باقی مانده بعنوان چرا استفاده کنند و بعد از مدت تقریبی یک هفته ای دگار کاملاً خالی شده که در این مرحله می گویند دگار-آدروAdro-شده،یعنی کار کشاورزی آن دگار تموم شدو در این هنگام کشاورز ادوات کشاورزی خود را از دگار بیرون آورده وآن را رها می کند و منتظر بارش مجدد رحمت های الهی می ماند و امیدوار است که خشکسالی چند ساله ای در پی اش نباشد.
محقق: کریم بخش حوت
اينجا اونجا وهرجاي ديگه بهانه اي است كه باهم باشيم از نظرات همديگر براي پيشرفت كشور عزيزمان واستان وشهر خودمان استفاده كنيم من ازدوستان تمنا مي كنم که مارا از نظراتشان محروم نكنند تا بتونيم در اين جهت موفق باشيم.